Saturday, February 23, 2013

"არაფერი არ უნდა დაგვეკარგოს"



safrangeTSi  qarTvel emigrantTa  Soris cxovrobda erTi xanSi Sesuli kaci, saTno meuRlesTan erTad. es ojaxi yvelaze SeZlebuli da amav dros yvelaze Raribi iyo mTels safrangeTSi. ojaxis ufrosi fasdaudbel ganZs flobda. ganZi  RvTismSoblis wilxvedr qveyanas da mis xalxs ekuTvnoda. uWirda  ojaxis ufross ganZis Senaxva, magram ufro metad uWirda  ganZis Sevseba Tavisi  xalxis  kuTvnili  axal aRmoCenili nivTebiT. mas dawyevlili yavda yvela qarTveli, romelic samSoblos istoriul nivTs  daukargavda, gamocxadebuli hqonda, rom aseTi nivTi jer masTan unda mietanaT, da Tu igi ver  SeZlebda mis yidvas mxolod mere SeZlo misi gayidva,. ganZis mcveli Zlivs akowiwebda  saWiro Tanxas. mxolod erTxel  mimarTa qarTvel emigracias, daxmarebodnen am saSviliSvilo saqmeSi da moexadaT Tavisi vali  samSoblosa da eris winaSe.
 1921 wlis 25 Tebervali saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis gamo safrangeTSi evakuirebulma menSevikurma mTavrobam  gaitana sabanko valiuta, Cveni istoriisa da kulturis sazeimo ganZeuloba  da xelnawerebi. maT mcvelad gahyva e. TayaiSvili meuRliTurT. 11 marts baTumidan datvirTuli kreiser `ernest renaniT gaemgzavrnen  konstatipolamde. sadac maT raRac problema SeqmnaT da iZulebuli gaxdnen  `ernest renanidan  ganZeuloba, daZvelebuli satvirTo gem `ben hoaze gadaetanaT.  vidre xmelTaSua zRvas  galevdnen da safrangeTis napirs miuaxlovdebodnen, kapitanma  depeSa gagzavna da mTavrobisgan marselis navsadgurSi badragis daxvedra moiTxova. maT iq
daxvdaT yvelaze ufro patiosani samxedro  nawilad miCneuli sengalis polki, romelmac qarTuli ZvirfaseulobiT saves yuTebi marselis banakamde miacila.
ganZeuloba moTavsebuli iyo 249 yuTSi. sia saqarTveloSic iyo. 1931 wlis 22 Tebervals gazeT komunistis nomerSi gamoqveynda am siis mixedviT moSimSile QvqvTimes da ninas mier SeZenili nivTebis sia. romelic dResac ucnobia sazogadoebisTvis. vin icis ramdenma adamianma moiTbo xeli mas Semdeg. es kidev kvleva Ziebis sakiTxia.
sagangebo komisiis sagangebod  miCneul  quTaisisa da Tbilisis xazinidan waRebuli `sarealizacio sabanko vercxeleuloba~ gauyidiaT 1200000 maneTad. Tanxis nawiliT qalaq  levilSi uyidiaT mamuli da saxli. amave saxlis meore sarTulze eqvTimesa da ninosaTvis miuciaT 2 oTaxi.             
 mravali wlis manZilze  es ganZeuloba xelSuxebeli elaga vidre saqarTvelos emigrantulma mTavrobam  arseboba ar Sewyvita, da anabari upatronod darCa.
am dRidan eqvTime TayaiSvili axali tanjva-wamebis gzas gaudga. eqvTimes ganZeulis patronobis damamtkicebeli araviTari sabuTi ar gaCnda romliTac Tavis simarTles damtkicebda. eqvTime TayaiSvili arwmunebda safrangeTis mTavrobas rom marselis bankSi Senaxuli ganZeuloba arasodes  ar Seadgenda emigrantuli mTavrobis sakuTrebas, rom igi saqarTvelos kerZo muzeumis sakuTreba iyo da saerTaSoriso kanonmdeblobis Sesabamisad maTve unda dabrunebodaT. mecnieri imowmebda sabWoTa ruseTis magaliTs.  
Tavis  sacavSi daculi yvela qarTuli  siZvele, aq sxvadasxva drosa da garemoebaSi moxvedriliyo, mTavrobis sagangebo gadawyvetilebiT ruseTma saqarTvelos daubruna.
amasobaSi safrangeTis mTavrobam sadavod qceul ganZeulobas adgili Seucvala da marselis bankidan  parizis erTerT bankSi gadmoitana da  mcvelad frangi moxele Jodoni miuCina. swored im xanad, roca , rogorc ityvian, dana da yeli erTad iyo,   obolinskis qvrivma, samegrelos ukanaskneli mTavris nikoloz dadianis asulma salomem, saqme aRrZa, romelic 7 wels gagrZelda da ganZeulis is nawili moiTxova romelic misi mamapapis kuTvnili zugdids saxlidan iyo wamoRebuli, sabolood es sasamarTlo eqvTime TayaiSvilma moigo.
1926 wels niu-orkis `metropolitenis~ direqtori eqvTimes Sexvda da sTxova qarTuli saganZuri amerikaSi 6 TviT gamoefinaT maram, eqvTimem  Cveuli simticiT uari uTxra.
mogvianebiT isev estumrnen eqvTimes magram maT  axla axldaT ingliseli qarTvelogi aleni.  isini pirvel rigSi iTxovdnen minanqrian nivTebs. warmomadgenlebi ixdidnen naxevar milions , ganZis Senaxvis Tanxebs. agreTve albomisa da moxucis naSromebis Tanxebs.
gamocemas, romelic safrangeTSi daiwera (,,saqarTvelo romaelTa dros, ,,qarTuli warmarToba, ,,saqarTvelos gaqristianeba, ,,afxazeTis istoria, ,,qarTuli istoriografia   ,,qarTuli enis adgili msoflios enaTa Soris da misi kilokavebi) da sxva  naSromebi da mis materialur uzrunvelyofas.
axalgoris minanqris xatis SesyidvaSi ra pirobebs sTavazobdnen mSier moxucs ucxo qveyanaSi da dRes biznesmen-saqmosnebi Sinauri da gareuli mtrebi erTad 8 milions sTavazoben saganZurSi.
 es saganZuri RvTiuri Zalis matarebelia, man saukuneebi manZilze monRolebas, osmalobas, Turq-seljukobas gadaarCina qarTveli eri. swored es aris RvTiuri Zalisxmevis dasturi am qristianul jvar-xatebs saqarTvelosaTvis sasicocxlo mniSvneloba aqvs.
 dRes saqarTveloSi isedac mZime mdgomareobaa, zedmet sirTules nuRa viqmniT. Cveni gadarCenis erTaderTi gza aris saganZuris xelSeuxebloba. esoden Zvirfasi saunje vis unda mivarTvaT, roca Suagul evropaSi omia, romelic samwuxarod SeiZleba mesame msoflio omSi gadaizardos.
msoflios uZvelesi kulturis matarebeli qveynis saganZuri yovelTvis iyo msoflios yuradRebis centrSi. gansakuTrebiT ki saganZurze monadire aSS.
saqarTvelos ganZeulobam, romelic bevr msoflio mniSvnelobis xelovnebis nimuSs Seicavda, mada mraval bizmesmens aRuZvra. ganZeulobis safrangeTSi CatanisTanave menSevikur mTavrobas moakiTxa niuiorkis natif xelovnebaTa muzeumis direqtorma da molaparakeba gaumarTa qarTul koleqciebSi daculi minanqrebis SeZenis Taobaze. qarTuli minanqrebis nawili, rogorc cnobilia , 1856 gaitaca quTaisis gubernatorma vinme levaSovma. Semdeg igive moimoqmeda petergburgelma fotografma sabin gusma, egzarxosis locva-kurTxeviT gaitana minanqris saukeTeso nimuSebi gelaTis, martvilisa da jumaTis monastrebidan, viTom unda SevakeTebinoo. man borotad gamoiyena es ufleba, mospo bevri Zveli xati TviT eklesiaSi ganaxlebis dros da maTi minanqriani medalionebi ki mihyida koleqcioner zvenigordoskis. rogorc cnobilia minanqris xelovneba didad iyo saqarTveloSi gavrcelebuli da Cvenebur xatebze xSirad ekra medalionebi bizantiurica da qarTulic. Tumca ician minanqriani xatebisa da sxva saeklesio nivTebis damzadebis recepti. mainc veravin axerxebs am xelovnebis aRdgenas. zvenigorodim Cvens minanqrebSi  niuorkis ,,metropoliten muzeumisagan miiRo 200000 maneTi, rac im droisTvis erTob didi fuli iyo (TayaiSvili t.1. gv.408)
axla, rodesac Cven aseTi kritikuli momenti Segveqmna gnebavT politikuri, gnebavT socialuri, gnebavT religiuri. am nivTebze meocnebe ,,metropolitenis muzeums koleqciis gamdidreba mounda. visi meSveobiT? vai biznesmen qarTvelebis xeliT. nuTu ise daveciT qarTvelebo, rom fulis gulisTvis eSmaksac ki SevekariT. eqvTimes lozungi erTi iyo: ,,eSmaksac ki Sevekrebi oRond ganZi gadavarCino. mSiermwyurvale eqvTime da nino. romelTa ulufa 16 dRe naxevari litri rZe iyo, TiTo kvercxi, 400 grami puri, saRamos uSaqro Cai. roca es ar hqondaT nisiad dReSi erTxel sadils awvdidaT mezobeli. amisTana dReebs ramdens naxavT ninos dRiurSi.
eqvTime TayaiSvili saocar gamZleobas iCenda materialuri siduxWiris gamo; amas igi itanda oRond ki SemoqmedebiTi muSaoba ganegrZo.
1925 wels 11 seqtembers niko mars swers: ,,swored tragikuli mdgomareobaa, roca vgrZnob, rom bevri sicocxle aRara maqvs da veRar moveswrebi, ase WirvaramiT Sekrebili masala gamovaqveyno!
man pirvelma imogzaura egred wodebul TurqeTis saqarTveloSi. Cveni mamapapis sisxliT morwyuli Zveli mesxeTis miwawyali 1902, 1907 da 1917 wels Semoiara da dawvrilebiT aRwera , saqarTvelos mowyvetili ganumeorebeli kulturis  Zeglebieklesiebi: oSki, bina, iSxani, xaxuli, anCa tbeTi, parxuli.
eqvTime TayaiSvili iyo pirveli TvalsaCino qarTveli mecnierimkvlevari, romelic jer kidev axalgazrda Seudga saqarTvelos eklesiamonastrebSi daculi istoriuli sabuTebis Segroveba publikaciasa da xuroTmoZRvruli Zeglebis Seswavla afiqsirebas. misi naSromebi gamoica parizSi: 1937 wels arqeologiuri eqspedicia leCxumsvaneTSi. 1939 wels ,,mefeTa da kaTalikosTa sulTa matiane nikorwmindis xelnaweri ,,arqeologiuri mogzauroba samegreloSi . am naSromebSi aRwerilia saqarTvelos eklesiebi rogorc garegnuli ieriT, ise misi xatebiTa da xelnawerebiT. yvela am saqmeSi CarTuli iyo ganaTlebuli meuRle nino paltarackaia, romelic sabeWd manqanaze naSromebs ubeWdavda da naSromebs frangul enaze Targmnida.
1931 wlis 8 marts eqvTime TayaiSvils meuRle gardaecvala. ir. sonRulaSvils swers TbilisSi (ir. sonRulaSvili iyo saqarTvelos xelovnebis muzeumis TanamSromeli) ,,Cemi sioble, Cemi martooba da umweo mdgomareoba usityvod da kargad unda warmoidginoT Cemi mdgomareoba. amJamad daRupvas erTma keTilismyofelma gadamarCina. briuselis erTerT sastumroSi gadamiyvana.
iqidan dabrunebis Semdeg imdenad gaWirvebuli iyo, rom Tvalebi astkivda da levilidan 26 kilometriT daSorebul parizamde ver Cavida. xSirad usadilodac rCeboda. magaliTad, mas 1934 wels, TebervalSi 6 dRe ar usadilia. martSi ki 13 dRe. (i.TayaiSvilis ubis wignaki).
eqvTime Tavisi bunebiT optimisti iyo. 1937 wels ir. sonRulaSvils swerda: ,,daveci fexi movitexe ( erTi xom adre hqonda motexili, ris gamoc mTeli cxovreba koWlobda). parizis saavadmyofoSi vwevar, mdgomareoba erTob mZimea es aRsasrulis dasawyisia, nino aRar myavs am mdgomareobaSi Cemi movla mxolod mas SeeZlo. me xom ici mtkice xasiaTis arseba var sazogadod...
gaWirveba gaWirvebas emateboda amxela simdidris mcveli eqvTime TayaiSvili puris natexsa da wyalze gadadioda, qonebas fxizel darajad udga da Seunelebliv ganagrZobda mecnierul muSaobas. safrangeTSi CasvlisTanave is parizis numizmatTa sazogadoebis wevrad airCies, male saazio sazogadoebis wevric gaxda da mis beWvdiT organoebSi sistemurad TanamSromlobda. 
1822 wels daarsda  ,,parizis saazio sazogadoeba. am sazogadoebaSi daiwyes Cinuris, arabulis, sanskritulis, manjuriulis, palis, somxuris Seswavla. aqve daiwyes qarTuli enis, literaturisa da istoriis Seswavla. mari brose Tavis droze werda, rom am sazogadoebam ramdenime TveSi gadawyvita qarTuli Sriftis Camosxma. qarTuli enis SeswavlisaTvis gamosces qarTuli enis leqsikoni da gramatika, raoden didia mari broses damsaxureba qarTuli enis winaSe. aviRoT frangisagan magaliTi cru patriotma qarTvelebma, Senobas saxuraviT nu daviwyebT, fundamenti gavaZlieroT da gavamyaroT.
 dasavleT evropaSi saqarTvelos istoriis, enis Zeglebis mecnieruli Seswavlis interesi adrindel xanas, rom Tavi davaneboT, XVIII saukuneSi daiwyo.
 ,,parizis saazio sazogadoebis wevri iyo eqvTime TayaiSvilic. man dawera da sabWos sxdomaze sxva namuSevrebTan erTad waradgina ,,qarTuli enis mniSvneloba msoflio literaturaSi da misi kilokavebi.
 daiwyo meore msoflio omi. uniWo generlebisa da gamyidveli mTavrobis mier gacemuli safrangeTi hitleruli germaniis saldaTuri Ceqmis qveS moeqca. dareka parizis bankis seifebSi Caketili saqarTvelos samuzeumo qonebis yofnaaryofnis Jamma. iwyeba misi sulieri wameba, ra qnas ra gzas daadges , ,,es ra risxva damatyda. daiwyo germanelebis parpaSi. sami kaci moadga emigranti qarTvelebis xelSewyobiT, erTi samxedro piripolkovniki , meoresaero piri, mesame maTi damxmare gamomZiebeli. moTxoves yuTebis gaxsna. gaxsnes ori yuTi erTi saukeTeso nivTebisa da meore arqeologiuri gaTxrebis Sedegad mogrovili masala. am masalebis Tavze napoleon bonapartis patara biusti idga, raTqmaunda konspiraciis mizniT. ,,Cven es ar gvainteresebs mogveciT oqrouloba, minanqriani xatebio. moxucma pasuxi gasca, Zvirfaseuloba amerikaSi aris waRebili. nacistebs zogierTi qarTveli momxroboda da hitleris Tayvanismcemeli gamxdariyo, isini daufiqreblad darwmunebuli iyvnen, hitleri saqarTvelos Tavisuflebas mianiWebso... maT daaWerines da germaniaSi waiyvanes profesori z. avaliSvili, romelic iq udrood gardaicvala (qalaqis dabombvisas) da masTan erTad dagvekarga auarebeli istoriuli masala saqarTvelos Sesaxeb, romelic z. avaliSvils hqonda Segrovili... qarTveli emigrantebis erT nawils, ratomRac egonaT mcire avtonomias mogvcemso. menSevikebis dros saqarTveloSi germaniis elCi cdilobda fiureri daerwmunebina, qarTvelebi Zveli kulturis eria da avtonomiis Rirsni ariano. hitleri ainunSic ar agdebda mas, magram berlineli zogi qarTveli mainc daufiqreblad misdevda hitlers.
germaniaSi gadasvlaze gadaWrili uari vuTxari: ,,me aq qarTul muzeumTa ganZeulobis meTvalyured var gamogzavnili da aq unda davrCe . aman meore saSiSroeba warmoSva _ germanelebma oficialurad safrangeTis mTavrobisgan moiTxoves ganZeulis gatana berlinSi. daiwyo molaparakeba. ,,am gasaWirSi davixmare erTi didi saqmosani qarTveli g.b., romelic arwmunebda germanelebs es saganZuri mxolod saqarTvelosTvis aris Rirebuli, didi saxarbielo aq araferia  doJonma miTxra Semdeg g.b. rom daTanxmeboda, germanelebi uTuod gvaiZulebdnen migveca Tqveni ganZeulobani. (eq. TayaiSvilis rCeuli nawerebi gv. 411, 412). meramdene gansacdeli aicila erisaTvis Tavdadebulma moxucma. saqarTveloSi ganZeulis dabrunebisas dardi ar asvenebda.
sabWoTa kavSiris elCad safrangeTSi dainiSna bogomolovi. dauyovnebliv mimarTa eqvTimem satanado weriliT. misgan pasuxi male miiRo. gamougzavna avtomanqana, ,,pirvelad Zalian meuxerxula Cemi aseTi pativiT miReba. misvlisTanave SemomTavaza sauzme, Semdeg saqmeze visaubroTo.
 bogomolovs garda sityvieri gancxadebisa, weriliTac mimarT ganZeulobis dabrunebis Sesaxeb. im dros safrangeTis mTavrobis saTaveSi idga generali degoli.
bogomolovma miTxra: ,,detalurad me ver avuxsni saqmis viTarebas, amitom gTxovT momceT jerovani moxseneba... ra Tqma unda davwere da gadaveci  vrceli moxseneba qarTveli eris uZvelesi kulturidan moyolebuli istoria da rac mTavaria es ganZi i.stalinis samSoblos eris kuTvnilebaa... bogomolovma igi maSinve warudgina. degols wakiTxvis Semdeg 5 wuTiani pauza gaukeTebia da stalini Semdegi sityvebiT Seufasebia ,,nuTu am mcire ers SeeZlo aseTi giganti adamiani eSva... jer kidev omi ar iyo damTavrebuli degoli da bogomolovi erTad gafrindnen moskovSi. safrangeTis saboloo xsna didad iyo damokidebuli sabWoTa kavSirze, degols uaris Tqma ar SeeZlo da manac gasca gankarguleba, rom dauyonebliv dagvbruneboda ganZeuloba. miuxedavad Sinagan saqmeTa ministris winaaRmdegobisa bogomolovma Tavisas mainc miaRwia.
ase daibada xelmeored es wminda mowame kaci, daibada 82 wlisa, da samSoblos Semdgomi samsaxurisaTvis axali ZaliTa da energiiT aRvsili Tavis salocav xats mamuls daubrunda. orma sagangebo TviTmfrinavma, afrikisa da axlo aRmosavleTis aeroportebis movliT TiTqosda sazeimo wres uvliano, saqarTveloSi Camoitana xalxis kuTvnili samuzeumo ganZeuloba, romelsac aTeuli wlebis ganmavlobaSi farvanasaviT Tavs dastrialebda eqvTime TayaiSvili ,,araferi dagvekargoso.
 diax, ,,araferi ar unda dagvekargoso! es iyo devizi didi qarTveli mamuliSvilisa da ukeTess raRas SevZenT ersa da qveyanas. Tu am devizs, Seudrekeli eriskaci muxlCauxrelad misdevda, Cven yvelani misi STamomavlebi valdebuli varT, Cvenive miwaze davicvaT da gadavarCinoT nawamebnaoflari eris kuTvnileba. vai saqarTvelo, rom Senive Svilebma dRes es yvelaferi pirad keTildReobis, gamdidrebis wyarod aqcies. znedacemuli adamianebi am saqmes unda movaciloT. isini, xom saqarTvelos prezidents Segnebulad uqmnian problemebs. vin gadaarCina 7090-ian wlebSi saqarTvelos saukuneebis manZilze mitovebuli Zeglebi. man Seqmna ZeglTa dacvis komiteti, am komitetma udidesi samuSaoebi ganaxorciela Zeglebis aRdgenaSi. swored maSin Camoyalibda saqarTveloSi aRmdgenrestavratorTa skola. dRes ZeglTa dacvis komiteti ganiaraRebulia, kulturis saministro ki monstria. saqarTvelos kultura, xelovneba, musika, Teatri, erTeulebiT ganisazRvreba. muzeumebze xom laparakic zedmetia. devizi aseTiagavitanoT, gavacnoT, gavaniavoT. amisaTvis ibrZoda saqarTvelos amagdari!?
 Cveni ojaxidan erTerTi unikaluri xatis dakargvis istoriis TviTmxilveli var.
 1958w. 31 dekembers 24 saaTze gardaicvala bebia anna paltarackaia (nino paltarackaiaTayaiSvilis da). sikvdilis win, rodesac is sicocxles ebrZoda, pauzebiT samjer gagvafrTxila: Ниночка береги икону, а то будет плохо. marTlac 1989 wlis seqtemberSi gagvqurdes, waiRes didZali Zveli antikvaruli nivTebi. maT Soris unikaluri xati, romelic paltarackebis ojaxis reliqvia iyo. es xati anna paltarackaias ojaxs gadaeca. xati ekuTvnoda egnate simonisZe paltarackis, romelic quTaisSi mefisnacvlad muSaobda. mas Semdeg damkvidrdnen paltarackebi saqarTveloSi.
 ivane egnates Ze poltarackis yvela Svili erovnebis grafaSi qarTvels swerda. am sakiTxze saubars aRar gavagrZeleb, radganac saqarTvelos da qarTveli eris winaSe maT didi damsaxureba miuZRviT ( es kidev sxva Temaa).
 riT damTavrda xatis dakargvis istoria? qurdebs mivageniT, arafris dabrunebas ar viTxovdiT vTxovdiT mxolod xats. me piradad Sevxede samive qurds da vTxove, xati damibruneT danarCeni simdidre Tqveni iyos xmas ar amoviRebT. misi Zala Tqven dagRupavT. raTqmaunda yurad ar iRes. dRes, samwuxarod arcerTi cocxali ar aris da vinc gayida imis ojaxSi 6 Svilidan mxolod erTi darCa. RmerTo mapatie!
 ratom gadaeca anna paltarackaias ojaxs? misi meuRle iyo ivane niJaraZe, enaTmecnieri, universitetis profesori, svanebSi xatebis Zala gansakuTrebiT Zlierad aRiqmeba.
 albaT aman ganapiroba, rom xatis memkvidreebi Cvn gavxdiT. babua, iv. niJaraZe xSirad ityoda: ,,xatre liSdrals mama haya, e.i. xatebis TamaSi ar SeiZleba. ase rom qristes meored mosvlas saqarTvelo sakuTari madliT aRvsili saunjiT unda Sexvdes.
 konstantine gamsaxurdia werda samma didma mamuliSvilma kidev erTxel daamSvena Cveni saqarTveloo. ilia WavWavaZem, eqvTime TayaiSvilma da ivane javaxiSvilma. maT Zvel epoqaSi rom ecxovraT, maT ueWvelad wmindanad Seracxavda Cveni xalxi da Cveni taZrebis Zvirfas freskebs miemateboda sami saTayvanebeli xateba.
 giuli niguriani

 saqarTvelos kulturis damsaxurebuli muSaki, 
istoriis mecnierebaTa kandidati
               

No comments:

Post a Comment